Dit artikel is geschreven door mevrouw Ien van Doormalen. Zij helpt organisaties en bedrijven bij organisatieverandering en/of het vormen van een leerwerkgemeenschap. Over de kunst van het levenslang leren en het bevorderen van het bijbehorende accountable gedrag kan zij boeiend vertellen.
De kunst om van het leven te leren
Alweer enige jaren geleden was ik in gesprek met een inmiddels overleden vriend. We spraken over het leven en over leren van het leven. Over een leven lang leren. Niet als beleidsthema maar als levensvraag. Toen mij de vraag gesteld werd een blog te schrijven over ‘Een leven lang leren’ was dit het eerste waar ik aan dacht.
Een leven lang leren als levensvraag
Mijn vriend was op dat moment een jaar of 50 en sinds zijn 18e, na een duik in een ondiep zwembad, gekluisterd aan een rolstoel als gevolg van een hoge dwarslaesie. Hij woonde zelfstandig en gedurende 24 uur per dag moesten er altijd mensen voor hem klaar kunnen staan op het moment dat het nodig was. Hij beheerste de kunst om dat voor mekaar te krijgen. Zijn fysieke mogelijkheden waren beperkt maar in zijn levenskunst was hij een groots voorbeeld. Hij wist als geen ander dat opgeven geen optie was, hij overleed toen hij dik in de 50 was en bleef zijn leven lang leren. Leren om te gaan met verandering en met verlies. Te leren om zonder schaamte tijdens een lange wandeling zijn urinezak in een afvoerputje te laten legen. Om anderen te leren hun verlegenheid over zijn ‘gebrek’ te overwinnen. Zijn levenskunst was voor mij een aanmoediging om elke hobbel te willen nemen. Geen ruimte – bij tegenvallers – voor blijvend slachtoffergedrag maar steeds opnieuw kiezen voor eigenaarschap en aan de slag met een volgende ontwikkelingsstap.
Een leven lang leren als opdracht aan jezelf
Zijn soort levenskunst had ik – weliswaar in een andere vorm – eerder ontmoet. Na mijn studie begin jaren tachtig werkte ik als docent/coach in het tweede kans onderwijs voor volwassenen. Ik gaf les aan volwassenen die niet of nauwelijks konden lezen, schrijven of rekenen. Ze leefden met schaamte en hielden hun tekortkomingen zo lang mogelijk geheim. Het was fascinerend om te zien hoe velen van hen zich desondanks een plaats in de samenleving hadden verworven. Sommigen waren zelfstandig ondernemer, anderen hadden een baan waarin ze hun ambachtelijke, creatieve vaardigheden en inzichten op hoogontwikkeld niveau inzetten. Sommigen waren echter blijvend beschadigd door een schoolhistorie vol pesterijen en slechte beoordelingen. Allen waren niettemin vastbesloten meer regie over het eigen leven te nemen en wilden meer zelfstandigheid verwerven door hun vaardigheden uit te breiden. Zij hadden de moed hun leven beet te pakken. Die levenslust en de wil om te blijven leren werd voor mij een belangrijke bron: persoonlijk en professioneel.
Een leven lang leren als beleidsvraagstuk
Professioneel zette ik mijn tanden in vragen zoals: ‘Hoe kan de kwaliteit van het (initiële) onderwijs verbeteren?’ en ontdekte dat één docent, één schoolleider al ongelofelijk veel verschil kan maken. Simpelweg door er voor de leerling te zijn met de instelling: ‘Voor jou ga ik door het vuur, ook als het tegenzit.’ En ook: ‘Wat kan ik bijdragen om achterstand – die vaak van generatie op generatie wordt voortgezet – te doorbreken?’ Ik leerde kijken voorbij de incidenten en de trends en dieperliggende patronen te begrijpen. Ik ben blijven leren en doe dat nog steeds, formeel en informeel en in uiteenlopende rollen van adviseur, programmamanager tot bestuurder, om zodoende beter grip op uiteenlopende vragen te krijgen. Niet omdat het moet maar omdat het me verrijkt. En omdat het me de gelegenheid biedt bij te blijven dragen.
Accountable leren en organiseren
Nu, als strategisch adviseur, ondersteun ik organisaties die wendbaar en weerbaar in willen spelen op veranderende omstandigheden. Die investeren in leren en die betekenisvol willen zijn voor mens en maatschappij. Dankbaar maak ik daarbij gebruik van het gedachtegoed ‘Accountability’ van Marc Samuel. Accountability gaat – zou je kunnen zeggen – in de kern over een leven lang leren, over eigenaarschap en over doen wat nodig is met het oog op het te behalen resultaat. Het gaat over persoonlijk én professioneel leiderschap: op alle niveaus en onder alle omstandigheden. Het gaat over moed, over veerkracht en over ambitie.
Het zijn inspirerende en soms ook weerbarstige processen waarin ik iets breng maar ook ontvang. Niets mooier dan deel te mogen zijn van leerprocessen waarin de ambities scherp worden, het inzicht toeneemt en het vertrouwen in elkaar groeit. Waar de kwaliteit van de onderlinge relaties en de samenwerking zodanig verbetert dat het veilig genoeg wordt om het oncomfortabele van veranderen tegemoet te treden. Om mee te maken dat daar waar eerder vooral geklaagd werd over de ander, de wij-zij-houding plaats maakt voor het zoeken naar verbinding en vertrouwen. Waar individueel en collectief geleerd wordt om weg te bewegen van slachtoffergedrag naar accountable gedrag (zie afbeelding) om zodoende aan succes te bouwen in plaats van intern geneuzel en getreuzel.
Omdat niet alles in woorden – zeker niet op papier – gevangen kan worden bieden mijn collega’s en ik je graag de mogelijkheid om met jouw team, jouw organisatie de betekenis van accountability te ervaren. Voel je vrij mij – samen met één van mijn collega’s – uit te nodigen voor een gratis sparring- of ervaringssessie.
Ien van Doormalen
Rainmengroup
Nawoord Monique Wakelkamp:
Haar eigen levenshouding zet Ien in om anderen die kunst van het een leven lang leren te omarmen. Juist in de werksituatie wordt van medewerkers verwacht dat ze zich voortdurend blijven ontwikkelen. Met de stijgende pensioenleeftijd en de razendsnelle veranderingen door bijvoorbeeld automatisering vergt dat nogal wat van mensen. Een open ‘mind’ en een positieve houding tegenover levenslang leren kan dan ook niet genoeg ondersteund en gestimuleerd worden. Hoe doe jij dat zelf, en hoe is dat in jouw organisatie? Ik lees het graag in het commentaarveld.
